Jak zaprojektować toalety i przebieralnie basenowe?
Od bardzo dawna na różnych obiektach sportowych istnieje podział na szatnie damskie i męskie. Niestety wiele z nich wygląda niemal tak samo – szereg ławek i wieszaków na ubrania. Brakuje w nich miejsca na intymność, gdyż w większości przypadków nie ma żadnych ścianek działowych, nie mówiąc już o indywidualnych kabinach (prysznicowych, przebieralni). Problem ten jest szczególnie dotkliwy w przypadku basenów, gdzie prysznice i szatnie przypominają raczej publiczne łaźnie, w których każdy korzystający jest zmuszony nierzadko przebierać się, czy korzystać z natrysków w obecności innych użytkowników tej przestrzeni. Zatem architekci przy realizacji tego typu projektów powinni uwzględniać kwestię poczucia prywatności.
Jak zaprojektować toalety i przebieralnie basenowe?
Bardzo często słyszy się negatywne opinie użytkowników obiektów sportowych i basenów na temat przebieralni. Swobodny sposób zachowania się niektórych osób - na przykład korzystanie nago ze wspólnych natrysków, czy przebieranie się w obecności innych, niektórym nie odpowiada lub wręcz ich zniesmacza. Widok nagich ciał stanowi także często kłopot dla wielu rodziców , którzy przychodzą skorzystać z takich obiektów wraz z dziećmi. Powodem tego jest brak lub zbyt mała ilość indywidualnych przebieralni i pryszniców. Wina zaś leży oczywiście po stronie projektujących tego rodzaju obiekty.
Przebieralnie bez intymności?
„Przepisy w Polsce nie regulują w żadnym stopniu tej kwestii. Dokładne wytyczne dotyczą minimalnych ilości i powierzchni toalet oraz kabin prysznicowych w różnego rodzaju szatniach, ale nie precyzują ich organizacji. Przyczyniać się do takiego stanu rzeczy mogą również utrwalone nawyki architektów, które sięgają czasów poprzedniego ustroju, gdzie każdy z obywateli miał mieć po równo i nie uwzględniało się potrzeb jednostki” – wyjaśnia Cezary Lach z firmy Kabis, produkującej kabiny sanitarne, szafki basenowe, zabudowy WC. Na basen przychodzą osoby obojga płci, a także rodzice z dziećmi. Każdy z nich potrzebuje odpowiedniego miejsca do przebrania i skorzystania z natrysku. Jedni się krępują i korzystają na przykład z basenowych pryszniców nie zdejmując stroju kąpielowego, inni natomiast wolą wziąć prysznic nago. Ważnym w takim przypadku jest uszanowanie i tolerancja obu wyborów, stąd prostym rozwiązaniem byłyby kabiny indywidualne, których każdy mógłby używać zgodnie ze swoimi przyzwyczajeniami i upodobaniami. Rolą architekta jest przewidywanie różnorodności ludzkich zachowań i potrzeb. Powinien on tworzyć miejsca na ich miarę, nawet jeżeli nie regulują tego przepisy. Projektant przy pracy powinien kierować się nie tylko wiedzą zawodową i doświadczeniem, ale także wyobraźnią, poczuciem smaku i znajomością uwarunkowań społeczno- kulturowych docelowej grupy użytkowników przestrzeni, budynku, który projektuje.
Dobre przykłady
Można wyróżnić dwa systemy dobrego zaprojektowania strefy szatni. Pierwszy z nich to taki, który wykorzystuje tradycyjny podział na szatnię damską i męską, czyli z przebieralniami nieprzechodnimi. Takie rozwiązanie zastosowano w Centrum Sportowo-Rekreacyjnym „Słowianka” w Gorzowie Wielkopolskim oraz w Termach Maltańskich w Poznaniu. Drugi system jest przechodni, proponuje on przebieralnie indywidualne jako śluzę do strefy szatni jak ma to miejsce między innymi na basenie w Oławie, czy budynku hydroterapii w Nałęczowie.
Tradycyjne kabiny z drzwiami
Przebieralnie przyścienne, czyli tradycyjne kabiny z drzwiami mogą występować w wersji pojedynczej lub szeregowej. Najczęściej są wykonywane z płyt HPL i mocowane na nóżkach, by ułatwić utrzymanie w czystości. To rozwiązanie jest praktykowane na basenach, gdzie odzież wierzchnią: kurtki i buty zostawia się poza strefą basenową i gdzie funkcjonuje podział na szatnie damskie i męskie.
Tu ponownie natykamy się na ograniczenia wynikające ze standaryzacji. Zbyt mała liczba wieszaków na powieszenie ręcznika, czy suchej odzieży sprawia, że osoby odwiedzające basen są narażone na dyskomfort zakładania wilgotnej odzieży lub pobrudzonej o podłogę. Ma to istotne znaczenie, gdy na basen wybierają się rodziny z dziećmi, które najczęściej towarzyszą jednemu z rodziców w szatni koedukacyjnej (rodzinnej), damskiej lub męskiej.
Eksperci z firmy Kabis, która produkuje przebieralnie basenowe podkreślają, że sztywne trzymanie się wytycznych jest raczej kwestią przyzwyczajenia niż konieczności. Kabina oferowana przez firmę ma standardowe wymiary zgodne z minimalnymi wymogami technicznymi: wysokość całkowita 203 cm, głębokość kabiny 120 cm, szerokość drzwi 80-90 cm.
Użytkownicy basenów często skarżą się na niedogodności związane z wymiarami, czy brakiem dodatkowego wyposażenia przebieralni. Z punktu widzenia architekta niezbędne jest więc uwzględnienie nowego sposobu korzystania z tych obiektów użyteczności publicznej.
Hotele z basenami, prywatne salony wellness kierują się już komfortem klienta i w przebieralniach pojawiają się ławeczki, półki, czy dodatkowe wyposażenia np. w kosze na śmieci, tak by pobyt w nich był jak najbardziej przyjemny dla gości.
Kabiny przyścienne firmy Kabis to pełen komfort dla odwiedzających basen. Wymiary są zgodne z minimalnymi warunkami określonymi w warunkach technicznych dzięki czemu przebierający się mają pełną swobodę ruchów.
Ze względu na właściwości techniczne, czyli trwałość użytkowania i odporność na zniszczenia eksploatacyjne przy instalowaniu przebieralni z drzwiami istotne są również kwestie wyboru poszczególnych elementów konstrukcyjnych. Cała kabina powinna być mocowana na stabilnych, profilach o regulowanej wysokości, które wykazują dużą odporność na odkształcenia i uszkodzenia mechaniczne, a także nie niszczą glazury, czy gresu lub terakoty i są bezpieczne dla ogrzewania podłogowego. Drzwi warto wyposażyć np.: w samodomykacze grawitacyjne lub sprężynowe, możliwość ryglowania z obu stron kabiny, zawiasy odporne na korozję oraz gałki z blokadami eliminującymi możliwość zaczepienia się odzieżą.
Elementy konstrukcyjne kabin sanitarnych Kabis: nóżki, zawiasy, blokady, klamki zapewniają komfort użytkowania, łatwość w utrzymaniu czystości i długą eksploatację.
Przebieralnie przechodnie
W przypadku kabin koedukacyjnych stosuje się tzw. przebieralnie przechodnie, gdzie nie ma potrzeby wcześniejszego korzystania z szatni ogólnej. Ten rodzaj przebieralni posiada w standardowym wyposażeniu ławeczkę i wieszaki. Każda kabina jest wyposażona w dwoje drzwi, które posiadają funkcję samodomykania się. System zamykania umożliwia zamykanie drzwi z obu stron kabiny, ma również funkcję zamykania awaryjnego.
Konstrukcyjnie przebieralnie przechodnie nie różnią się od kabin przyściennych. Tu również stosuje się stabilne profile, antykorozyjne zawiasy, ryglowanie drzwi z obu stron.
Każdy z rodzajów przebieralni powinien posiadać również możliwość zamknięcia od wewnątrz, w taki sposób, by osoby chcące z niej skorzystać widziały, czy jest ona wolna, czy nie. Warto też zwracać uwagę na atesty m.in. Aprobatę Techniczną i Atest PZH, certyfikaty ISO 9001 oraz ISO 14001, zgodność z normami europejskimi zatwierdzonymi przez CSI CERT, a potwierdzonymi w Polsce między innymi przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego.
Kompromis
„Ilu architektów tyle opinii na temat tego, który z systemów jest lepszy. Stąd należy szukać kompromisu między systemami i dostosowywać się każdorazowo do potrzeb konkretnego projektu” – podkreśla Lach. Przykładem takiego rozwiązania jest basen Olimpijski w Szczecinie. Połączono tu oba systemy. Dla zawodników są szatnie z podziałem na płeć, zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie niecki basenowej wyposażone w indywidualne przebieralnie. Szatnie ogólnodostępne natomiast zorganizowano łącząc zalety wspólnego systemu szatni przechodnich z podziałem na damskie, męskie i rodzinne (koedukacyjne). Taki układ zapewnia dużą uniwersalność wykorzystania przestrzeni. Funkcjonuje tu system drzwi przesuwanych, dzięki czemu można oddzielić każdą strefę od pozostałych, a także uniwersalnie zarządzać przestrzenią.
Szafki basenowe
Przebieralnie na basenie to miejsce, gdzie duży wpływ na komfort użytkowników mają również szafki na ubrania. Szafki basenowe powinny być wykonane z materiałów odpornych na wilgoć i ze względu na silnie nasilony ruch o podwyższonej trwałości. Najczęściej oferowane są szafki 1 -2 lub 3 drzwiowe w formacie prostokąta lub kształcie litery L. Producenci są w stanie wykonać szafki w dowolnym rozmiarze określonym przez klienta i dobrać do nich indywidualny zamek – elektrozaczepy, kluczyk, wrzutowy, czy bateryjny.
Szafka basenowa firmy Kabis z płyty HPL. Mocny kolor to odpowiedź na najnowsze trendy w projektowaniu przestrzeni publicznych. Ożywia pomieszczenie, dodaje mu wyrazistości i energii.
Jakość materiałów ma duże znaczenie, bo szafka musi być łatwa w utrzymaniu w czystości. Szafka powinna więc mieć gładką powierzchnię, którą dobrze się myje, a nie np. porowatą strukturę, która jest nasiąkliwa i łatwo się brudzi.
Materiały
Jak zaprojektować kabiny sanitarne i przebieralnie basenowe, by mogły służyć długo i nie traciły na jakości? Kabiny przebieralni, szafki i obudowa WC powinny być wykonywane z materiałów dobrej jakości. Wilgoć i temperatura sprawia, że proste płyty drewnopodobne, które są np. wykorzystywane w przebieralniach sklepowych na basenach szybko ulegną zniszczeniu. Materiał będzie się wybrzuszał, często odchodzi z niego farba. Warto mieć na uwadze, że szafki nie mogą pleśnieć, ani nabierać zapachu stęchlizny. Istotne jest wiec wybierania materiałów z właściwą impregnacją, bo przy temperaturze ok. 21-14 stopni w szatniach basenowych i wilgotnym środowisku, grzyb może się rozwijać bardzo szybko niezależnie od przyjętego w obiekcie planu higienicznego.
Kabiny HPL – trwałość, elegancja i prestiż
Najbardziej odpowiednim materiałem do projektowania szafek i przebieralni basenowych jest płyta HPL. To termoutwardzone tworzywo otrzymuje się otrzymuje się dokonując sprasowania pod wysokim ciśnieniem wielu warstw nasączonych naturalnymi żywicami.
Laminaty HPL są bardzo odporne na ścieranie, uderzenie, zadrapania, łatwe do czyszczenia, nie reagują z wysoką temperaturą, wodą, czy wilgocią.
Kabiny HPL wyróżniają się szczególną trwałością, bardzo estetycznym wykonaniem. Ten rodzaj laminatu wyjątkowo dobrze nadaje się do uzyskiwania intensywnych kolorów i zapewnia ich długą żywotność. Kabiny sanitarne Presige HPL są odporne na działania wilgoci i wody, dają więc możliwość stosowania surowszych norm higienicznych. Z laminatów HPL łatwo usunąć napisy i zabrudzenia. Cała konstrukcja kabiny HPL jest lekka, bardzo estetycznie wykonana, spełnia wszystkie niezbędne parametry użytkowe i materiałowe, co ułatwia odbiór obiektu. Co więcej, producent przyjmuje, że można z niej korzystać nawet 200 razy dziennie.
Kabina Kabis Presige HPL. Przebieralnie z laminatów HPL są montowane w obiektach o specjalnych wymaganiach: hotelach o podwyższonym standardzie, modernistycznych wnętrzach, wyższej klasy restauracjach. Staranna, konstrukcja, intensywne kolory nadają pomieszczeniom lekkości i elegancji.
W obiektach użyteczności publicznej zdecydowanie zbyt rzadko wykorzystuje się możliwość indywidualnego doboru kolorów szafek, czy przebieralni. Standardowo architekci ograniczają się do bieli, czy szarości, a standardowy panton to w przypadku firmy Kabis aż 8 kolorów, a na specjalne zamówienie można skorzystać z aż 500 laminatów. Poza tym istnieje też możliwość naniesienia n szafki nadruku zgodnego z indywidualnym projektem.
Zabudowa WC
Oprócz szafek i natrysków przy przebieralniach niezbędne jest również umieszczenie WC. (§ 85. Warunki ustępów ogólnodostępnych,1. Ustępy ogólnodostępne w budynkach zamieszkania zbiorowego, użyteczności publicznej i zakładów pracy powinny mieć wejścia z dróg komunikacji ogólnej.
2. W ustępach ogólnodostępnych należy stosować:
1) przedsionki, oddzielone ścianami pełnymi na całą wysokość pomieszczenia, w których mogą być instalowane tylko umywalki;
2) drzwi o szerokości co najmniej 0,9 m;
3) drzwi do kabin ustępowych otwierane na zewnątrz, o szerokości co najmniej 0,8 m, a do kabin przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych, co najmniej 0,9 m;
4) przegrody dzielące ustęp damski od męskiego, wykonane jako ściany pełne na całą wysokość pomieszczenia;
5) miski ustępowe umieszczone w oddzielnych kabinach o szerokości co najmniej 1 m i długości 1,10 m, ze ściankami i drzwiami o wysokości co najmniej 2 m z prześwitem nad podłogą 0,15 m; oddzielenia nie wymagają ustępy dla dzieci w żłobkach i przedszkolach[1]).
Niestety często zdarza się, że wyposażenie toalet nie jest przez użytkowników szanowane. Materiały użyte do produkcji kabin sanitarnych powinny więc być trwałe, odporne na zarysowana, zgniecenia, łatwe do mycia. Wymiary WC są ściśle określone w wymaganiach technicznych. (§ 87. Ustęp publiczny, 4. Ustęp publiczny powinien odpowiadać wymaganiom określonym w § 85 oraz mieć kabiny ustępowe o wymiarach co najmniej 1,5 m długości i 1 m szerokości)[2].
Podział armatury kształtuje się następująco: WC i 1 pisuar dla mężczyzn oraz 2 WC dla kobiet. Przy projektowaniu trzeba wystrzegać się takich błędów jak pokazanie bezpośrednio obszaru pisuarów po otwarciu drzwi.
Dobierając kabiny sanitarne na baseny projektujący powinien zwrócić uwagę na właściwości materiału. „Najczęściej stosowanym materiałem do kabin sanitarnych jest obecnie płyta wiórowej melaminowanej (LPW) o różnej grubości. Jej parametry są jednak bardziej odpowiednie dla budynków, gdzie materiał nie jest narażony na wilgoć, zalanie wodą, działanie pary wodnej, czy w bezpośrednim sąsiedztwie pryszniców. Płyty LPW to rozwiązanie dobre dla centrów handlowych, hoteli, restauracji, budynków biurowych, hal sportowych, zakładów produkcyjnych, solariów, szkół” – podkreśla Y. Do zabudowy WC na basenach najbardziej odpowiednie będą wspomniane już kabiny sanitarne prestige HPL.
W toaletach nadrzędną kwestią jest zapewnienie bezpieczeństwa wszystkim korzystającym z niej osobom (dowiedz się więcej o projektowaniu toalet publicznych). Oznacza to dbałość o pochowanie kabli, dobór akcesoriów i mebli bez ostrych krawędzi i kantów, ukrycie pracujących rur i wyraźne oznaczenie pozostałych.
Eleganckie akcesoria łazienkowe: dozowniki na mydło, pojemniki na papier toaletowy i papierowe ręczniki, suszarki do rąk, przewijaki dla niemowląt to dziś niezbędne udogodnienia w każdej toalecie w obiektach użyteczności publicznej.
W toalecie nie może też zabraknąć koszy na śmieci, koszy sanitarnych, lustra, podajników na mydło, papierowych ręczników lub elektrycznych suszarek, nakładek na toaletę. Z myślą o rodzicach małych dzieci należy pomyśleć o wydzieleniu miejsca na przewijak dla niemowląt.
Z myślą o niepełnosprawnych
W budynkach użyteczności publicznej nie może też zabraknąć rozwiązań uwzględniających potrzeby osób z ograniczoną ruchomością lub poruszających się na wózkach. Wyzwaniem stojącym przez architektem projektującym przebieralnie basenowe i toalety jest przede wszystkim zapewnienie swobodnego dostępu i komfortu korzystania z obu miejsc. Podstawowa kwestia związana jest z zapewnieniem możliwości wjazdu wózkiem do toalety i wydzielenia odpowiedniej powierzchni manewrowej. (§ 86. Ustęp dla osób niepełnosprawnych, 1. W budynku, na kondygnacjach dostępnych dla osób niepełnosprawnych, co najmniej jedno z ogólnodostępnych pomieszczeń higienicznosanitarnych powinno być przystosowane dla tych osób przez:
1) zapewnienie przestrzeni manewrowej o wymiarach co najmniej 1,5 x 1,5 m;
2) stosowanie w tych pomieszczeniach i na trasie dojazdu do nich drzwi bez progów;
3) zainstalowanie odpowiednio przystosowanej, co najmniej jednej miski ustępowej i umywalki, a także jednego natrysku, jeżeli ze względu na przeznaczenie przewiduje się w budynku takie urządzenia).
4) zainstalowanie uchwytów ułatwiających korzystanie z urządzeń higienicznosanitarnych[3].
Przepisy określają minimalny obrys łazienki dla niepełnosprawnych jako 200 x 240 cm. Szerokość drzwi określana jest na min. 0,9 m, lecz nie więcej niż 1m. Szersze, choć wydawałyby się bardziej wygodne mogą być cięższe, a w związku z tym mniej wygodne dla osób na wózku. Właściwa przestrzeń manewrowa to min. 150 x 150 cm. Istotną kwestią jest również pomyślenie o likwidacji progów, co jest częstą bolączką pomieszczeń dedykowanych niepełnosprawnym. Nawet jeśli właściciel budynku, czy jego zarządca deklaruje, że obiekt jest przyjazny dla osób na wózkach, w praktyce wciąż jeszcze zbyt często okazuje się, że skorzystanie z nich jest utrudnione, bądź wręcz niemożliwe ze względu na dojazd nie spełniający kryteriów udogodnień dla niepełnosprawnych.
Projektujący łazienkę dla niepełnosprawnych w miejscach publicznych powinni również uwzględniać ograniczenia swoich użytkowników przy doborze akcesoriów. Niezbędne są w niej zatem również odpowiednie klamki lub okrągłe uchwyty przy drzwiach wejściowych, poręcze dla niepełnosprawnych przy umywalce i WC, zlew i miska ustępowa dostosowana do osób niepełnosprawnych, specjalnie dobrane akcesoria: dozowniki na mydło, uchwyty na ręczniki i papier toaletowy.
Kabis oferuje również duży wybór akcesoriów odpowiednich do łazienek dla niepełnosprawnych m.in.: lustra uchylne, poręcze proste i uchylne.
Architektura pełni ważną funkcję kulturotwórczą i wychowawczą w społeczeństwie. Socjologowie od dawna badają zależności jakie zachodzą pomiędzy konkretną przestrzenią, a zachowaniem do jakiego ona niejako „zmusza” swoich użytkowników. Warto zatem wykorzystać tę wiedzę w praktyce projektując przebieralnie na basenach, zapewniając każdemu z korzystających, w tym również osobom niepełnosprawnym, możliwość do przebrania się w warunkach zapewniających mu poczucie godności i intymności.
Uwagi końcowe – gdzie szukać wytycznych?
Osoby zainteresowane tematem, jak zaprojektować toalety i przebieralnie basenowe znajdą pomoc w literaturze poświęconej temu zagadnieniu. Przepisy regulujące kwestie projektowania basenów i ich infrastruktury określają następujące dokumenty:
- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie z późniejszymi zmianami;
- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SOCJALNEJ z dnia 26 września 1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z późniejszymi zmianami (Wymagania dla pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych);
- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 9 listopada 2015r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda na pływalniach;
- Normy polskie i niemieckie;
- Podręcznik projektowania architektoniczno-budowlanego NEUFERT;
- Wytyczne do projektowania basenów stosowane przez Sanepid.
[1] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz.U.2015.0.1422 t.j. - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie).
[2] J.w.
[3] J.w.
